Laatst bijgewerkt: 28-07-2023
Je betaalt €35 voor een DNA-test, stuurt je speeksel op naar een bedrijf en ontvangt binnen twee weken dieetadvies op basis van jouw DNA. Klinkt te mooi om waar te zijn, toch? Dat dachten wij ook. Daarom de vraag: hoe kom je erachter of de aanbieder van een DNA-test echt betrouwbaar is?
In dit artikel doen we verslag van een onderzoekje dat we zelf deden naar de ‘DNA-Healthtest’ van aanbieder 123Healthy, aangevuld met bevindingen van het tv-programma Opgelicht?! Ook zetten we een aantal vragen voor je op een rijtje waarmee je zelf kunt achterhalen of een aanbieder betrouwbaar is of (waarschijnlijk) niet.
Aanleiding: een DNA-test voor maar 35 euro
Als een van Nederlands bekendste aanbieders houden wij de markt van DNA-tests uiteraard goed in de gaten. En een tijdje geleden stuitten we op de ‘DNA-Healthtest’ van 123Healthy. Via Groupon kostte deze test maar 35 euro(!)
Aangezien wij weten wat het kost om een degelijke DNA-test uit te voeren, vroegen wij ons af hoe 123Healthy zo’n test voor dit geld kon aanbieden. Om de proef op de som te nemen bestelde onze collega Marike zelf een test…
Op onderzoek uit…
Voor ze tot aanschaf overging, stelde Marike via e-mail de vraag of ze (na afloop van de test) de ruwe data zou kunnen krijgen. Dat bleek niet het geval te zijn. Het antwoord luidde: ‘We verstrekken alleen de rapportage zoals staat aangegeven in de aanbieding.’
Daarnaast vroeg ze een demo-rapport aan. Op verschillende plaatsen in dit rapport controleerde ze de wetenschappelijke referenties. Haar bevindingen: “Het goede nieuws was dat de studies ongeveer over het juiste onderwerp gingen. Het slechte nieuws was dat het regelmatig een kleine, niet relevante studiepopulatie betrof. Kortom, totaal niet voldoende als onderbouwing.”
Resultaten op basis van een monster zonder DNA
Uiteindelijk kocht Marike via Groupon toch een kitje. Maar omdat ze de zaak niet vertrouwde, stuurde ze een ‘monster’ op dat geen DNA bevatte. “Ik wilde zien wat er zou gebeuren als er onvoldoende DNA zou zijn voor een bepaling.”
Welnu, op 11 januari kreeg Marike bericht dat haar DNA-monster was ontvangen, op 16 januari dat het DNA-monster naar het laboratorium was verzonden en op 19 januari dat er werd gestart met de DNA-analyse. Vervolgens kwam op 31 januari het gezondheidsrapport.
“Dat vond ik bijzonder, omdat ik geen DNA had aangeleverd. Bovendien was het rapport in slecht Nederlands opgesteld. Ook was het dus onvoldoende onderbouwd met wetenschappelijke studies en werd het inderdaad aangeleverd zonder onderliggende ruwe data. Bij navraag per mail of ik niet alsnog mijn ruwe data zou kunnen krijgen, was het antwoord: alle ruwe data worden direct na verzenden van het rapport vernietigd.”
![DNA-test betrouwbaar]()
DNA-Healthtest in Opgelicht?!
onze vermoedens bevestigd
We waren kennelijk niet de enigen die de ‘DNA-Healthtest’ verdacht vonden, want op 12 februari kwam deze test uitgebreid aan bod in het AVROTROS-programma Opgelicht?! Onze vermoedens werden bevestigd.
In de uitzending is te zien hoe twee verschillende klanten rapporten ontvangen die erg op elkaar lijken. Wanneer zij hun DNA opnieuw laten ‘testen’, blijken de nieuwe resultaten juist enorm te verschillen van hun eerdere resultaten. Dit doet de alarmbellen rinkelen. Als het insturen van het speeksel van een hond vervolgens een rapport oplevert waarin de hond een mediterraan dieet geadviseerd wordt, zoekt het programma contact met de oprichter van het bedrijf.
Ook universitair hoofddocent Biomedische Genetica Marc van Mil komt in de uitzending aan het woord. En we moeten toegeven: wij zitten niet altijd met hem op één lijn als het gaat om de toegevoegde waarde van DNA-zelftests. Maar waar het ondeugdelijke DNA-tests betreft zijn we het roerend met Marc eens: dit soort kwakzalverij is zeer kwalijk.
Hoe controleer je of een DNA-test betrouwbaar is?
Dat het bij de DNA-Healthtest om een dubieuze aanbieder gaat, mag na de uitzending van Opgelicht?! duidelijk zijn. Maar hoe kun je erachter komen of jij wél met een betrouwbare partij in zee gaat?
In de vorm van een checklist vooraf en een checklist achteraf zetten we enkele zaken op een rijtje waarmee je dit zelf kunt achterhalen. Want zowel voor als na het doen van een DNA-test zijn er allerlei signalen waarop je kunt letten.
|
Checklist vooraf: is een DNA-test betrouwbaar of niet?
- Is de DNA-test wel erg goedkoop?
- Krijg je duidelijke informatie over de procedure en weet je wat er met jouw DNA-gegevens gebeurt?
- Kun je een voorbeeldrapport bekijken?
- Kun je de ruwe data opvragen?
- Op welk wetenschappelijk onderzoek zijn resultaten gebaseerd?
- Is er persoonlijk contact mogelijk?
- Is het aanbod te mooi om waar te zijn?
|
1. Is de DNA-test wel erg goedkoop?
Het analyseren van DNA is in de loop der jaren steeds goedkoper geworden. Maar de laboratoriumkosten vormen nog steeds een belangrijk deel van de kosten die partijen voor een DNA-test in rekening brengen.
Kost een DNA-test minder dan €100? Zo’n lage prijs kan erop duiden dat er minder informatie wordt verstrekt, dat wordt bespaard op de labkosten, of dat er zelfs helemaal geen laboratoriumanalyse plaatsvindt. Ook kan een goedkope test aanleiding zijn om eens te controleren wat het verdienmodel van de aanbieder is: de verkoop van DNA-kits of het doorverkopen van jouw gegevens?
2. Krijg je duidelijke informatie over de procedure en weet je wat er met jouw DNA-gegevens gebeurt?
Op de website van elke aanbieder hoort duidelijk vermeld te staan wat er gebeurt met jouw gegevens en jouw DNA-sample. Want je DNA is persoonlijke, privacygevoelige informatie, waarvan jij altijd zelf de eigenaar blijft.
Laat een aanbieder de mogelijkheid ook maar enigszins open dat jouw DNA-gegevens kunnen worden doorverkocht aan derden? Dit kan een signaal zijn dat een andere partij nog meer gebaat is bij de analyse van jouw DNA dan jijzelf.
Let hier extra goed op als de prijs van een DNA-test onder de €100 ligt. Naarmate de verkoopprijs lager is, neemt de kans toe dat een aanbieder een aanvullend verdienmodel heeft.
3. Kun je een voorbeeldrapport bekijken?
Betrouwbare aanbieders hebben vaak een voorbeeldrapport op hun website staan. Zelf bieden we bijvoorbeeld een gratis DNA-test-demo aan. Die is niet gebaseerd op jouw DNA, maar je ziet wel hoe resultaten gepresenteerd worden, zodat je weet wat je koopt.
In een voorbeeldrapport kun je meestal ook meer informatie vinden over de wetenschappelijke onderbouwing van de testresultaten. Zie je bijvoorbeeld dat uitspraken over een complex onderwerp al gedaan worden op basis van één SNP? Dan is de informatie die je krijgt mogelijk minder betrouwbaar.
4. Kun je de ruwe data opvragen?
Tijdens een DNA-analyse worden vaak honderdduizenden SNP’s in kaart gebracht. Vanuit het oogpunt van relevantie worden meestal echter maar enkele tientallen SNP’s direct benoemd in de testuitslag.
Is er sprake van een betrouwbare test? Dan moet je ook de informatie over alle andere (mogelijk minder relevante) SNP’s kunnen opvragen bij de aanbieder in kwestie. Sterker nog: omdat het over jouw persoonsgegevens gaat, heb je hier als klant altijd recht op.
5. Op welk wetenschappelijk onderzoek zijn resultaten gebaseerd?
Er is al veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de relatie tussen DNA en allerlei aandoeningen enerzijds en de invloed van voeding en leefstijl anderzijds. Maar let op: soms spreken onderzoeken elkaar ook tegen.
Een betrouwbare aanbieder baseert de gepresenteerde resultaten daarom niet alleen op enkelvoudig wetenschappelijke onderzoek, maar ook op zogeheten meta-analyses, waarin meerdere studies over een bepaald onderwerp zijn meegenomen.
Onderbouwt een aanbieder de resultaten van jouw DNA-test alleen met enkelvoudig onderzoek, met weinig onderzoek of zelfs helemaal niet met wetenschappelijk onderzoek? Dan heb je waarschijnlijk met een minder betrouwbaar bedrijf te maken.
6. Is er persoonlijk contact mogelijk?
Krijg je antwoord op de vragen die je per e-mail stelt? Of beter nog: is het bedrijf telefonisch of via chat bereikbaar?
7. Is het aanbod te mooi om waar te zijn?
Het is een algemene volkswijsheid. Lijkt iets te mooi om waar te zijn? Dan is het dat meestal ook. Dit geldt niet alleen voor onwaarschijnlijk lage prijzen, maar ook voor onvoorstelbaar mooie productbeloftes.
Zo werd in de nieuwsbrief van DNA-Healthtest bijvoorbeeld beweerd dat een koolhydraatarm dieet Alzheimer kan genezen. Stichting Alzheimer Nederland distantieert zich echter van dit soort beweringen.
|
Checklist achteraf: zijn de resultaten van je DNA-test betrouwbaar?
- Lijken jouw resultaten wel heel erg op die van iemand anders?
- Verschillen de resultaten juist sterk van die van een eerstegraads familielid?
- Krijg je andere resultaten als je de test opnieuw doet?
- Strookt bepaalde informatie niet met wat je over jezelf weet?
|
1. Lijken jouw resultaten wel heel erg op die van iemand anders?
Ken je iemand die dezelfde DNA-test heeft gedaan? En hebben jullie (vrijwel) exact hetzelfde resultaat of advies ontvangen? Dan kunnen er twee dingen aan de hand zijn.
Óf er zijn maar weinig verschillende SNP’s in kaart gebracht, waardoor het advies gebaseerd is op een beperkte hoeveelheid genetische informatie. Óf er is sprake van een standaard opzet en er is helemaal geen DNA-analyse gedaan (in de uitzending van Opgelicht?! leek hiervan sprake te zijn).
2. Verschillen de resultaten juist sterk van die van een eerstegraads familielid?
Stel: allebei jouw ouders hebben dezelfde DNA-test gedaan als jij. Dan mag je verwachten dat jouw resultaten voor ongeveer de helft overeenkomen met die van elk van je ouders.
Bij broers en zussen is het theoretisch gezien mogelijk dat hun resultaten sterker van de jouwe afwijken. Maar gemiddeld gezien zal ook ongeveer de helft van hun in kaart gebrachte SNP’s genetisch overeenkomen met die van jou.
3. Krijg je andere resultaten als je de test opnieuw doet?
Zijn er bij jou alarmbellen afgegaan? Of heb je er om een andere reden voor gekozen om een bepaalde test opnieuw te doen? En wijkt de tweede uitslag sterk af van de eerste?
Dan kunnen er twee dingen aan de hand zijn. Ofwel een laboratoriumfout, ofwel een onbetrouwbare test.
4. Strookt bepaalde informatie niet met wat je over jezelf weet?
Je erft je DNA van je ouders. Bij een gezondheidstest die zich richt op jouw aanleg voor bepaalde aandoeningen, zal jouw kans op bepaalde aandoeningen daarom vaak overeenkomsten hebben met aandoeningen die voorkomen in jouw familie.
Dit hoeft overigens niet per se het geval te zijn. Maar als een test er ook naast zit bij zaken als je geslacht, de kleur van je ogen, je haarkleur of je lactosegevoeligheid, dan kun je echt vraagtekens zetten bij de betrouwbaarheid van de testresultaten.
Tot slot: keurmerk voor DNA-tests?
We begrijpen dat je niet zomaar meerdere tests bij één aanbieder laat doen, alleen maar om te checken of de resultaten misschien afwijken. Ook zal niet iedereen alle wetenschappelijke bronnen willen bestuderen om na te gaan of een test betrouwbaar is.
Zelf pleiten wij daarom eerder voor een landelijk (of Europees) keurmerk. Daarmee zouden consumenten in één oogopslag moeten kunnen zien of ze een online DNA-test als betrouwbaar kunnen beschouwen.